Ихдалил бакъул къо. Ц1умада районалъул К1ванада росо. 1953 соналъул марталъул ахир. Жеги биун бахъинч1еб г1аздал иххаз чурулел къваридал къват1ал. Бакъде бач1ун годек1анир руссараздаги балагьун, рик1к1адег1ан к1вах1алго бегараб хераб гьве. Зах1матаб г1умруялъ к1век1арав, гъваридал пикрабазда вугев чиясул г1адаб, унго-унгоги инсанасул г1адаб балагьи бугоан гьвеялъул. « Нужги г1адамал ругин ч1ух1унги ратилаха нуж!» - абун, гьал пикрукъал рух1азда гурх1ун бугин гьве абун ккола гьелъул куцалъул хал гьабидал. Ялъуни, годек1анир руссаразул хабар пайда гьеч1еб ч1анда бук1инги бич1ч1ун, гьеб г1иллаялъ хабаралде гьоркьов лъугьинч1ого ч1арав г1акъилав чийин ккола унтараб, херлъиялъ жан т1аг1араб гьве. Т1олго халкъазул “эмен” Сталин халкъалдаса ват1алъун чанго анкь араб заман. Годек1анир бакъда г1одор ч1арал харабигун росдал г1олохъаби. Я телевизор гуро, я цогидал заман ч1валел пишабигун ресал  гуро, гьеб г1иллаялъ хасало ва ихдалил байбихьуда къад годек1аниб т1амулаан заман, къаси избачазде рак1арулаан росдал бихьинал хаба-ч1абаралде, доминогун шахматал х1азе, я газетал ц1ализе, я кагътал х1азе. Панк1ан бух1улеб хъаляналъ цо-цазда рихьулареб х1ал бук1унаан избачаздагун кансиларазда. К1ванал ккола Ц1умада районалда гуребги, Дагъистаналда бищун пасих1аб каламалъул, гъваридаб маг1наялъул масхъара-хуч1 камуларел г1адамал. Хъач1аб, раг1уца инсан ч1валел г1адалги камуларо к1вандерил цо-цо жугьаби.

Хинаб бакъукь годек1анир г1одор ч1аразда гьоркьов вук1ана жиндие кутакалда Сталин рихарав ва гьеб г1иллаялъ Сталин хвей жиндие балъгояб роххеллъун ккарав К1отил Ах1ма. Киг1ан гьеб роххел балъго тезе г1амал гьабуниги, росдал г1адамазда бич1ч1улаан К1отил Ах1мал ахирал къоязда унго-унгояб байрам бук1ин.  Г1олохъабазул пикру ккола гьев к1алъазавизе ва валъаргъизе. К1алдиса к1алди т1ирит1изарулел ц1иял харбазда гьоркьо цо г1олохъанчияс абула:

-          Валлагь гьал коммунистазда бажарулареб жо гьеч1о гьанже! Нужода раг1арабиш цоги ц1ияб хабар?

-          Щиб гьезда бажарараб гьанжеги? Гьез гьабизе нахъа-цебе жоги теч1ин, ххенай дурго ц1ияб хабар!- абула г1одор ч1аразда гьоркьоса цояс.

-          Сталин ч1аголъизавун раг1ула тохтурзабаз.

-          Гьеб гьереси батила, Аллагьас бахъараб рух1 нахъ буссине рес гьеч1о – абун жаваб кьуна г1енеккаразул цояс. 

Ц1ияб хабар бицарал балагьун ругоан К1отил Ах1мада. Агъазцин гьебич1ого ц1ан тамахьогун г1одов ч1ун вуго К1отил Ах1ма. Щибниги асар ккеч1олъиялъ г1ажаиблъарал г1олохъабазул пикру ккана жеги гьадабго хабаралде т1ад руссине.

- Валлагь гьаб совет х1укуматалъул гьеч1еб гьунар хут1ун гьеч1о, пикру гьабеха нужоцаго, хварав чиясда рух1 лъезе ккани! Г1адада тарав ватиларо гьаз Ленинги вукъич1ого, заманалдаса Ленинги вахъинавизе ватила гьаз Сталинго г1адин! - абун к1алъала гьазул цогияв. Гьанжеги раг1ич1еб ххвел гьабун вуц1ц1ун ч1ола К1оти Ах1ма. Дагьаб заманалдаса гьабго х1ужаялде т1адруссун, лъабабизеги такрар гьабула гьазул цояс Сталин ч1агогьавиялъул хабар.

- Я дир вас, дуе гьединаб тамаша гьабун батани ва мун гьелдаса воххун ватани, дурго эбелалъе рослъун ваче гьев Сталин! – абун ццим бахъун къот1ула К1оти Ах1маца.

- Дир эбелалъул рос вуго, Ах1ма, дир эменги вук1ун гьелъие цоги чи щай къвариг1арав? – абун жиндирго махсаралъе жаваб щваралдаса ва К1отиАх1маца к1ал рагьиялдаса воххун к1алъала г1олохъанчи.

- Вагь, гьеле унго-унгоги тамашаяб жо! Дун гьелъухъе хьвадулелъул ва гьейгун дица сардал рогьулелъул рос вугеб хабарго бук1инч1огуриш гьелъул?! Гьедиг1ан мун воххизавурав Сталингунги егизаеха гьанже гьей!

                                                               ***

Цоги, Сталинида хурхараб лъугьа-бахъин. Лъондода росуль лъеберабилел соназда годек1анивги вач1ун дагьаб жо лъурав г1олохъанчи Мух1амадрасулида раг1ула Сталинил к1одолъиялъулги бицун гаргадулел росуцоял. Цо бицун, цогидаб бицун Сталинида сверухъ рицунел ч1андаби ч1алг1арав Мух1амадрасулил ццим бахъула ва абула : « ……… вук1ана дица нужор Сталин! Щиб ч1анда хъурулел нуж?» - абун. Метерисаго Мух1амадрасулида ва гьесда аск1ов г1одов ч1ун вук1арав Г1адаг1о-Мух1амадида хадур рач1уна Агъвалиса НКВД-ялъул г1адамал ва гьал рачун уна. Г1адаг1о-Мух1амадил хабар т1аг1ула, Мух1амадрасул 15 сонги туснахъалда бан росулъ вач1уна. 1950-абилел соназда хинк1 балагьизе Гуржиялде ине ккола. К1вараб х1алт1и гьабун, ихдал Гуржиялде ун хасалилалде нахъ руссунел рук1ана доб замалъ чамги дагъистаниял. Гьедин арав Мух1амадрасул Тиблисалда тира-сверулаго щола Сталинил памятник лъураб бак1алде. Свакварав ва бакъуца вух1изавурав Мух1амадрасул памятникалда цебе бугеб раг1дукьги ун х1ухьбахъизе г1урччинаб хералда т1ад г1одов ч1ола. Заманалдаса аск1ове щола милиционер ва документазул хал гьабула. Милиционерас абула гьасда «Гьаб бак1алдаса рик1к1аде а г1одов ч1езе, памятникалде аск1ове вач1ун гуреб т1ок1аб бак1гойиш дуе х1ухьбахъине щвеч1еб?” - абун. Милиционерасе жаваб кьелалдего Мух1амадрасулил бот1ролъ бижула пикру: «Гьасданиги кисадай лъараб дица гьав Сталин толареблъи?!”.